Azərbaycanda alternativ hərbi xidmət? - “Pulunu ver, əsgər getmə”
Qeyd edək ki, Gürcüstanda köhnə qaydalarla hərbi xidmətə sonuncu çağırış başlayıb. Payız çağırışı avqustun 5-dən dekabrın 28-dək aparılacaq. Ümumilikdə 18 yaşından 27 yaşa qədər olan 2,9 mindən çox şəxs hərbi xidmətə çağırılacaq, onlardan yalnız 900 nəfəri müdafiə qoşunlarında xidmət edəcək. Xidmət müddəti 12 aydır. Artıq 2025-ci il yanvarın 1-dən isə çağırışçılar yalnız “Milli Hərbi Xidmət” adlandırılacaq hərbi xidmətə göndəriləcək.
Azərbaycanda hərbi xidmətin qısaldılması ilə bağlı fikirlər səsləndirilir. Hətta Türkiyədəki kimi bədəlli əsgərliyin formalaşdırılması istiqamətində irəli sürülən təkliflərin sayı az deyil. Qarabağ işğaldan azad olundu və ordumuz gündən-günə inkişaf edir. Lakin hərbçilər arasında intihar, xəstəlikdən ölmə, silahdan ehtiyatsız davranma halları müşahidə olunur. Ümumi problemləri nəzərə aldıqda, Azərbaycanda hərbi xidmət müddəti qısaldıla bilərmi?
“Bakı” Hüquq Şirkətinin rəhbəri Natiq Ələsgərov “Yeni Müsavat”a deyib ki, Türkiyədə müəyyən ödəniş müqabilində xidmətə getməmək istəməyənləri 1 aylıq təlimə aparırlar və həmin müddətdə silahla davranmanı öyrədirlər: “Türkiyədə 3 aylıq təlim də var. Pul ödəməklə 1 il, il yarım vaxtını itirməyib işlərinlə məşğul olursan. Türkiyədə məşhur futbolçular ödəniş edirdilər və 1 ay müddətində təlim keçib xidmətə getmirlər. Azərbaycan uzun illər müharibə şəraitində olduğundan alternativ hərbi xidmətə keçid müzakirəyə çıxarılmırdı. 44 günlük Vətən müharibəsi ilə torpaqlarımızın işğalına son qoyuldu. İndi alternativ hərbi xidmətə keçidlə bağlı problem yoxdur. Onsuz da hər il minə yaxın Azərbaycan vətəndaşı müxtəlif yollarla xidmətdən yayınır. Bu baxımdan, alternativ xidmətlə bağlı qanun qəbul edilməlidir. Alternativ xidmət keçənlər Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin, Səhiyyə Nazirliyinin tabeliyindəki qurumların sərəncamına keçirlər. Dini inanclarına, cinsi oriyentasiyası, baxışlarına, iradəsinə görə həqiqi xidmət keçmək istəməyənlərin alternativ xidmət keçmələrinə şərait yaradılmalıdır ki, Azərbaycana qarşı iradlara da son qoyulsun. Misal üçün, onlar hərbi hospitallarda, tikinti, rabitə hissələrində qulluq edə bilərlər. Və ya hər hansı bir hərbi hissədə təmizlik, ya da aşpazlıq işlərinə baxa bilərlər”.
Natiq Ələsgərov deyib ki, pul qarşılığında orduya getməmək praktikası dünyanın bir çox ölkəsində var: “Keçmiş SSRİ-nin bəzi ölkələrində də bu praktika var. Azərbaycanda da "Alternativ xidmət haqqında" Qanuna Milli Məclisdə baxılmalı və müvafiq qərar qəbul edilməlidir. Əslində alternativ xidmətin şərtləri həqiqi hərbi xidmətdən daha ağırdır. Alternativ xidmətlə bağlı müvafiq komitə və güc strukturları bu məsələdə bir qədər lənglik nümayiş etdirir. Əslində alternativ xidmət tətbiq etməklə bir neçə məqsədə çatmaq olar. Bu gün orduda xidmət etmək istəməyənlər bir yol tapıb yayınırlar. Bu işlərdən dəllallar və müvafiq vəzifə sahibləri qazanırlar. Bu sistem tətbiq olunsa, qazanan dövlət olacaq. Xidmətə getmək istəməyən, özünü başqa sahədə görən də gedib orada çalışacaq, uğur və pul qazanacaq. Bu gün ermənilər bu yöndə eksperiment aparırlar. Ermənistanda korrupsiya və rüşvətxorluq halları var. Onlar vəziyyətdən çıxış kimi dünya praktikasına müraciət ediblər və bu, normal haldır. Amma nə etsələr də, orduları yaxın 5-10 ildə zorla ayaq üstə dayana biləcək. Bu minvalla daha çox peşəkarları orduya cəlb etmək istəyirlər. Enində-sonunda bütün yük yenə də imkansızların üzərinə düşəcək, orduya kasıb övladları gedəcəklər".
Mövzu ilə bağlı Sonxəbər.az-a danışan hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov deyib ki, Azərbaycanda hərbi qanunvericilik təkmilləşdirilməli və müasirləşdirilməlidir: “Qonşu Gürcüstanla bağlı məsələ illər əvvəl müzakirəyə çıxarılmışdı. Amma əfsus ki, bu vaxta qədər parlamentdə bu məsələni qaldıran olmadı. Torpaqlarımız işğaldan azad olunub. Amma alternativ xidmət haqqında qanun hələ də müzakirəyə çıxarılmır və qəbul olunmur. Sözügedən qanun ağıllı təklifdir. Biz qardaş Türkiyə modelini örnək götürürdük. Türkiyədə alternativ xidmət və xidmət müddətləri ilə bağlı maraqlı qanunvericilik var. Həmin qanunvericilik insanlara rahat şəkildə insanlara təhsil alma, müəyyən hallara görə şərait yaradır. Orada çağırışçılar özləri üçün alternativ xidmət seçə və hər hansı bir xəstəxana, yaxud sosial müəssisədə 2 il xidməti vəzifələrini yerinə yetirə bilərlər. Bu da hərbi xidmətə bərabər sayılır. Bütün güc strukturlarının tabeliyində hərbi qulluqçular var. Burada təkcə Müdafiə Nazirliyindən söhbət getmir”. Ekspertin sözlərinə görə, ordumuzu gələcəkdə daha uğurlu və yüksək pillələrdə görmək istəyiriksə, peşəkarlara üstünlük verməliyik: “Burada sual yaranır: çağırış sistemi necə olacaq? Çağırış sisteminin tənzimlənməsinin yolları var. Çağırış sistemi elədir ki, müəyyən müddət hazırlıq keçirsən və ehtiyatda gözləyirsən. Zamanla Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti həmin o şəxsləri təlimlərə cəlb edir ki, onların vərdişləri təkmilləşsin. Mən Gürcüstanda olan bu yenilikləri alqışlayıram. Sadəcə olaraq, qonşu dövlətdə ordu müasirləşmə və mobil standartlara hazırlanır. Bu gün çoxsaylı ordu saxlamağa ehtiyac yoxdur. Bu həm büdcəyə ağır yükdür, həm də hərbi xidmətə meyilli olmayan bir insanı ağır yükün altına salmaq deməkdir. Bu baxımdan müəyyən lazımsız ixtisaslar ixtisara salınmalıdır. 100 çağırışçı əvəzinə 10-20 peşəkar saxlamaq lazımdır. Büdcəyə bunun ciddi bir təsiri, yaxud yükü olmaz”.
Hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov isə bildirib ki, alternativ xidmətin qanuniləşdirilməsi peşəkar orduya keçidə heç bir şəkildə təsir edə bilməz: “Peşəkar ordu quruculuğu illərdir ki, gündəmdədir və Azərbaycan peşəkar ordu sisteminə keçidə hazırdır. Getdikcə həqiqi hərbi xidmət keçənlərin sayı azaldılacaq, əvəzində müqaviləli, peşəkar hərbçilərə üstünlük veriləcək. Türkiyədə bu sistem oturuşub və effektiv ordu modeli ortadadır. Azərbaycanda da eyni sistem olacaq. 18 yaşına çatanlar müəyyən müddətdə hazırlıq keçəcək. Mümkündür ki, bir neçə həftə və ya ay ərzində silahla davranma və hərbə aid elementar bilgilər öyrədilsin. Peşəkar orduya getmək istəyənlər də özləri qərar verəcəklər. Alternativ xidmət keçmək istəyənlərə də imkanlar yaradılacaq. Peşəkar ordu ilə alternativ xidmətin olması bir-birinə heç bir halda mane ola bilməz.